Lungatg

Igl onn 15 a. Cr. han ils Romans suttamess a lur domini ils pievels retics che vivevan da quei temps egl ost dallas Alps. La Rezia ch’ei daventada ina provinzia romana ha prest giu gronda muntada sco territori da transit. Beingleiti ei il latin vulgar dils numerus schuldaus e funcziunaris romans semischedaus cun il lungatg dils Rets. Quella mischeida ei stada la basa per il retoromontsch che vegn aunc oz plidaus en biaras valladas grischunas ed en il nord dall’Italia. 

Il romontsch scret ei naschius en consequenza dalla reformaziun. Naven dil 17avel tschentaner han era ils reformaturs romontschs entschiet a translatar la bibla el lungatg dil pievel. Damai ch’il Grischun haveva da lezs temps negin center linguistic ein ils tschun idioms sesviluppai tec a tec. Dapi 1982 dat ei in lungatg da scartira unificau, il rumantsch grischun, mo sia acceptanza ei fetg mudesta.

All’entschatta dil 19avel tschentaner ei il romontsch staus fetg periclitaus muort motivs economics. Differentas persunas han lantschau ella secunda mesadad da quei tschentaner la renaschientscha romontscha. Caspar Decurtins ei staus il motor da quei moviment. Era Giacun Hasper Muoth ei s’engaschaus fermamein per il svilup e la promoziun dil romontsch. 

Cun Sep Mudest Nay da Danis e sur dr. Gion Cahannes da Dardin han dus ulteriurs burgheis da nossa vischnaunca gronds merets per il svilup dil lungatg romontsch. 

Oz drova ei danovamein gronds sforzs per mantener il romontsch era ella vischnaunca da Breil. Quella situaziun ha plirs motivs: persunas da lungatg tudestg ch’ein secasadas en vischnaunca, il turissem, ils mieds da massa, l’indifferenza dils Romontschs sezs. Entochen il di dad oz dominescha denton aunc il romontsch la veta publica en vischnaunca e vischinadis. 

Per dapli informaziun:
Lia Rumantscha