Enta Siaras aschi 30 meters sur la via che meina si Rubi sut sesanflan dus mirs ch’ein bravamein en decadenza. Ins sa ch’ei setracta buca da mirs da baghetgs, mo per tgei motiv che quels ein vegni construiu a sias uras ei stau biars onns in misteri.
El cudisch da protocol dalla vischnaunca da 1684-1848 san ins leger sin pagina 463 il suandont:
Ils 29 da settember digl onn 1798 ei nossa vischnaunca sedecidida unanimamein suenter esser vegnida incaricada dil Cussegl d’uiara (dalla Cadi) dad ir oradem la plaunca dalla cavorgia da Rubi (Siaras). Leu ei vegniu fatg si dus ferms rempars, denton mo da mir. Ed igl ei vegniu pinau crappa per schar ruclar giauadora, e quei per sedefender dils Franzos che fuvan a Linthal. Era la vischnaunca da Trun ei stada obligada da segidar en cass che nus havessen giu basegns, mo nus havein buca duvrau, pertgei tut ei stau tier – in per casada – e tuts han fatg quei ch’ei han saviu e pudiu.
Document ord igl Archiv dalla Vischnaunca da Breil.
Sco la fotografia da situaziun muossa, havevan ils da Breil preparau la defensiun el stretg dalla val, a Siaras. Cheu havevan els pia previu da seriscuder dad ina eventuala attacca dils Franzos.
Situaziun. (Foto J. Clopath 2016)
Responsabels per la construcziun dils rempars ei Duitg Balletta (1760-1842) da Breil staus. Balletta ei staus biars onns en survetsch franzos, il davos sco litinent. Dapi sia relaschada 1792 eis el staus adherent dall’Austria. Ils 7 da mars 1799 ha el victorisau sco capitani dall’armada dalla Ligia Grischa sur las truppas franzosas a Mustér. Igl avrel dil medem onn vegn el arrestaus dils Franzos e mess en perschunia a Salins en Frontscha. Suenter il retuorn igl avrel 1801 ha el fatg il pur e marcadont a Breil. El ei igl autur dil «Cudisch e Remarcas de mia vetta». Pertuccont ils rempars enta Rubi ha el scret il suandont:
Dustonzas enta Rubi, en cass ch’ils Franzos vegnessen sur il Pass Lembra. Ils 25 da settember (1798) hai jeu survegniu l’incumpensa dil cumin (dalla Cadi) dad ir cun nossa vischnaunca sut mia direcziun ella Val da Rubi (Siaras) e fierer si dustonzas. Quella ovra ei stada fatga en in di. Era Trun haveva sepurschiu da dar agid sche nus havessen giu da basegns. Ins ha la speronza ch’ils Franzos attachien buca nus da quella vart etc.»
Da quels rempars di il historicher Jürg Stüssi-Lauterburg il suandont: Cheu setracta ei da preparaziuns en cass ch’ils Franzos havessen attaccau la Surselva sur il Pass Lembra; quei ch’els havevan veramein priu en mira igl onn 1799. Igl ei pia buca stau in eveniment d’uiara, mobein ina preparaziun per levgiar la defensiun. En Val Frisal ha ei buca dau carplinas d’uiara. Ils rempars denton ein restai e dattan perdetga d’in remarcabel schabetg dil temps dil cumbat encunter ils Franzos.
